Dịch gia cầm là gì ?
Dịch cúm gia cầm, tiếng Anh gọi là “Bird flu” hay có khi là avian influenza (avian là tính từ tiếng Anh chỉ loài chim), như tên gọi ám chỉ là dịch cúm được phát hiện trong gia cầm như gà, vịt, chim, và gần đây nhất là heo, thậm chí cọp (ở Thái Lan). Có 15 chi (strains) bệnh cúm có thể tác hại đến gia cầm, nhưng chỉ có một chi có tiềm năng ảnh hưởng toàn cầu, đó là loại vi-rút H5N1. Virút này đã lan truyền trong các loài chim rừng trong nhiều năm, và gần đây lan truyền sang có loài gia cầm như gà, vịt, bắt nguồn từ Đông Nam Á, lan truyền sang Nga, Romania, và nay đến Thổ Nhĩ Kì. Đối với gia cầm, vi-rút này rất hại, gần như 100% gia cầm bị nhiễm vi-rút đều chết.
Ý nghĩa của virút H5N1 là gì?
Các vi-rút cúm thành 3 nhóm: A, B và C. Các vi-rút thuộc nhóm B và C thường tìm thấy trong con người nhưng chúng không có tác hại lớn, ngoại trừ gây ra vài rối loạn cấp tính đường hô hấp, chúng không có khả năng gây tử vong cho bệnh nhân. Nhưng các vi-rút thuộc nhóm A là đáng quan tâm hơn hết, bởi vì chúng có thể đột biến một cách nhanh chóng thành những virút có khả năng kháng nguyên (antigenic), có nghĩa là chúng có thể tiến hóa thành những vi-rút mà hệ thống miễn nhiễm của con người không nhận ra được (và không có khả năng phòng chống chúng).
Vi-rút cúm thuộc nhóm A có cấu trúc gồm hai nhóm protein: hemagglutinin (HA) và neuraminidase (NA). HA có 15 chi với mã danh H1 đến H15. NA có 9 chi với mã danh N1 đến N9. Vi-rút H5N1 là một trong những chi vi-rút này. Vi-rút thuộc chi H1, H2 và H3 đã được biết có lưu truyền trong con người từ 100 năm qua. Nhưng vi-rút H5 thì vẫn còn là một “kẻ thù” xa lạ đối với hệ thống miễn nhiễm của con người.
Cúm gia cầm lan truyền sang con người như thế nào?
Cúm gia cầm được phát hiện từ Italia khoảng 100 năm trước đây. Trong suốt 100 năm qua, không ai nghĩ vi-rút có thể lan truyền sang con người. Nhưng đến năm 1997, tại Hồng Kông, người ta mới phát hiện vài trường hợp người bị nhiễm vi-rút H5N1. Trong vòng 2 năm qua, có khoảng 60 người tử vong vì nghi là bị nhiễm vi-rút H5N1, nhưng vì không ai biết có bao nhiêu người bị nhiễm, cho nên không thể xác định độ độc hại của vi-rút H5N1 trên con người. Phần lớn những trường hợp bị nhiễm này là do nạn nhân hay tiếp xúc với gà bị nhiễm, hay thường va chạm với chim (như phân chim, lông chim, v.v…). Cúm gia cầm không phải là vi-rút từ thức ăn; thành ra, khi thịt gà được nấu chín thì nguy cơ cúm gia cầm có thể nói là không hiện hữu.
Cúm gia cầm có lan truyền từ người sang người không?
Cho đến nay, câu trả lời là không. Chúng ta vẫn chưa có bằng chứng nào cho thấy virút H5N1 truyền nhiễm từ người sang người.
Các nạn dịch trong quá khứ?
Trong thế kỷ 20, đã có 3 nạn dịch lớn, đó là: dịch cúm Tây Ban Nha xảy ra vào năm 1918-1919, dịch cúm Singapore xảy ra vào năm 1957-1958, và sau cùng là dịch tại Hồng Kông xảy ra vào năm 1968-1969. Đại dịch ở Tây Ban Nha tiêu diệt gần 50 triệu người; tuy nhiên, con số tử vong này chỉ 3,2% so với con số người bị nhiễm.
Làm gì để phòng chống?
Để phòng chống cúm gà, cần phải nhận thức rằng thực phẩm từ gia cầm (kể cả trứng gà và trứng vịt) dễ bị lây nhiễm bởi vi-rút và vi khuẩn. Do đó, đối với cá nhân và gia đình, biện pháp phòng chống tốt nhất là:
1/ Nên nấu chín thức ăn. Khi thịt gà, vịt hay heo được nấu chín thì nguy cơ bị nhiễm cúm gia cầm cực thấp nếu không muốn nói là không hiện hữu. Cho đến nay, chưa có bằng chứng nào cho thấy vi-rút có thể lây truyền khi thức ăn được nấu chín.
2/ Thức ăn chưa nấu nên để kín trong hộp và giữ trong tủ lạnh (nếu có) ở ngăn trên (ngăn đá) để phòng chống vi-rút lan truyền.
3/ Không ăn những món không nấu chín như tiết canh vịt, tiết canh heo; hoặc nấu chưa chín (tái) như trứng vịt lộn, lẩu, trứng ốp-la.
4/ Cũng nên tránh tiếp xúc với những gia cầm có dấu hiệu bị nhiễm cúm gia cầm. Tránh tiếp xúc với phân gà, phân gia cầm nói chung, vì phân gia cầm là một nguồn lan truyền vi-rút.
5/ Nếu đã tiếp súc gia cầm thì nên làm vệ sinh cá nhân cẩn thận. Một khi đã tiếp xúc với gia cầm, nên rửa tay chân bằng xà bông hay các chất alcohol diệt khuẩn.
6/ Trong nhà bếp, nên áp dụng biện pháp vệ sinh triệt để như rửa thớt, dao, và nồi niêu thường xuyên.
Ở mức độ cộng đồng, hiện nay các giới chức y tế khắp nơi trên thế giới, kể cả Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đang tích cực đề ra biện pháp nhằm phòng chống cúm gia cầm. Trong thời đại du lịch toàn cầu bằng máy bay, việc phòng chống cúm gia cầm mang một ý nghĩa lớn và qui mô lớn. Các biện pháp phòng chống này có thể tóm lược như sau:
Thứ nhất là nhận diện vùng nguy hiểm cao. Việc đầu tiên là nhận dạng các cơ sở nông nghiệp nơi có gia cầm bị nhiễm virút H5N1, cách ly cơ sở, hủy diệt toàn bộ gia cầm, xịt thuốc tẩy uế, cấm buôn bán gia cầm trong những vùng bị ảnh hưởng.
Thứ hai là chuẩn bị vắc-xin. Phần lớn các nước bị ảnh hưởng cúm gia cầm, kể cả nước ta, đang tích cực chuẩn bị dự trữ thuốc chống vi-rút để đối phó với nạn dịch khi xảy ra. Một số nước như Úc thì đang cân nhắc xem có nên chích ngừa toàn bộ dân số để phòng ngừa hay không.
Thứ ba, nên tăng cường truy tìm các trường hợp bị nhiễm vi-rút H5N1. Một biện pháp ngăn chận cúm nhanh nhất là phát hiện bệnh nhân sớm để cách ly bệnh nhân trước khi lan truyền sang người khác. Một chương trình thử nghiệm nước bọt hay thử máu của các bệnh nhân có những triệu chứng liên quan đến nhiễm vi-rút cúm tại tất cả các bệnh viện trong cả nước có lẽ phải nên phát động.
Hiệu quả của vắc-xin ra sao ?
Chưa có vắc-xin nào có hiệu quả phòng chống cúm gia cầm H5N1 cả. Lý do là chúng ta chưa có kinh nghiệm qua vi-rút này và vì thế không ai biết cơ chế đột biến của vi-rút ra sao. Ngay cả các vắc-xin hiện tại cũng chỉ có hiệu nghiệm tương đối thấp, làm giảm triệu chứng vài giờ hay vài ngày.
Có thuốc nào điều trị cúm gia cầm không?
Thuốc chống vi-rút không nhiều trên thị trường, bởi vì các công ty dược không có lợi ích thương mại để sản xuất các thuốc này. Hiện nay có thể kể đến 4 loại thuốc chống virút thường hay sử dụng để điều trị cúm thuộc nhóm A (mà H5N1 là một vi-rút trong nhóm này), trong đó 2 loại thông thường là amantadine và rimantadine chẳng có hiệu nghiệm gì để chống lại virút H5N1; hai loại thuốc khác là zanamavir (tên ngoài thị trường là Relenza) và oseltamivir (tên thị trường là Tamiflu) có khả năng ngăn chặn không cho vi-rút đột biến và tái sản sinh. Nếu uống trong vòng vài ngày sau khi bị bệnh, hai thuốc này có thể làm giảm triệu chứng và giảm thời gian bị bệnh. Hiện nay, chúng ta chỉ có thể nói hai thuốc này (Relenza và Tamiflu) “có thể” có hiệu nghiệm phòng chống virút H5N1, nhưng cần phải có nhiều nghiên cứu tiếp để xác định.
Theo Nguyễn Văn Tuấn/ykhoa.net
Bình luận (0)