Bài: Trần Lệ Thủy
Với sự tư vấn chuyên môn của PGS.TS. Trần Đắc Phu - Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế)
Chưa bao giờ “con virus” này lại phủ sóng khắp truyền thông thế giới mạnh mẽ đến vậy sau khi Trung tâm Kiểm soát dịch bệnh Mỹ CDC khẳng định virus Zika chính là thủ phạm khiến hàng ngàn trẻ em mắc chứng teo não. Tiếp theo đó Tổ chức Y tế thế giới WHO tiếp tục công bố Zika gây ra triệu chứng Guillain-Barre, một rối loạn thần kinh hiếm gặp có thể gây tê liệt khiến cả thế giới “nín thở” bởi virus Zika ngày càng trở nên phức tạp và nguy hiểm, không chỉ gây teo não mà còn nhiều chứng nguy hiểm khác ở trẻ em và có thể tấn công cả não bộ của người lớn - các nhà khoa học đưa ra nhận định sau quá trình nghiên cứu.
Vì vẫn chưa có vaccine phòng chống nên nên mỗi người trong chúng ta phải tuân thủ việc phòng chống bệnh hiệu quả để tránh bệnh lây lan và bùng phát thành dịch .
Virus Zika lây qua đường quan hệ tình dục?
Đúng! Virus Zika lây truyền qua quan hệ tình dục qua hậu môn cũng như qua âm đạo. Vợ, chồng, bạn tình đang sống hoặc trở về từ vùng dịch nếu có ý định mang thai cần đến cơ sở y tế để khám, tư vấn trước khi quyết định mang thai. Người từ vùng dịch trở về cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục hoặc không quan hệ tình dục với vợ (bạn tình) trong quá trình mang thai để tránh lây truyền virus Zika cho mẹ và con.
Thai phụ là đối tượng dễ bị nguy hiểm khi mắc virus Zika?
Đúng! Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết, lý do WHO nhận định Zika là mối quan ngại đối với y tế cộng đồng không phải do tốc độ lây lan của virus mà do các biến chứng nguy hiểm của bệnh này. Đối với trẻ sơ sinh, cụ thể là gây teo não và hội chứng Guillain-Barré, một loại rối loạn hệ thống miễn dịch tác động đến thần kinh gây ra hiện tượng yếu cơ ở tay và chân.
Virus Zika có thể truyền qua nhau thai mẹ sang con?
Đúng! Các nhà nghiên cứu khoa học đã khẳng định virus Zika có thể truyền qua nhau thai và ảnh hưởng tới hệ thần kinh của trẻ nhỏ.
Thai phụ khi nhiễm virus Zika đều sinh con ra mắc chứng đầu nhỏ?
Sai! Tổ chức Y tế thế giới đưa ra nhận định rằng không phải tất cả các bà mẹ bị nhiễm virus Zika đều sinh con mắc chứng đầu nhỏ. Mặc dù vậy, các thai phụ và những người có ý định mang thai trong thời gian sắp tới không nên chủ quan vì hiện tại dịch đang bùng phát rất nhanh và y học vẫn chưa đánh giá hết mức độ rủi ro do Virus zika gây ra.
Kiêng cho con bú trong khi mẹ nghi ngờ hoặc xác định bị nhiễm virus Zika?
Mặc dù đã phát hiện ARN (vật chất di truyền) của virus Zika trong sữa nhưng chưa có bằng chứng lây truyền virus Zika qua bú mẹ nên chưa có khuyến cáo kiêng cho con bú trong khi mẹ nghi ngờ hoặc xác định bị nhiễm virus Zika.
Tôi đang mang thai nên không thể đi tới các vùng có dịch?
Đúng! Chủ động trong việc phòng tránh nhiễm bệnh là điều tối quan trọng, những phụ nữ đang mang thai, đặc biệt là trong 3 tháng đầu thai kỳ không đến các vùng đang có dịch.
Nếu nghi ngờ mình bị nhiễm virus Zika, thai phụ cần đi xét nghiệm?
Đúng! Phụ nữ có thai nếu nghi ngờ hoặc xác định bị nhiễm virus Zika cần được theo dõi siêu âm thai 3 - 4 tuần/ lần để phát hiện sớm tình trạng đầu nhỏ hoặc vôi hóa não ở thai nhi.
Thời gian ủ bệnh của virus Zika trong vòng 12 ngày?
Đúng! Những người trở về từ các vùng đang có dịch bệnh do virus Zika nên chủ động theo dõi sức khỏe trong vòng 12 ngày, vì thời gia ủ bệnh Zika là khoảng 2 - 12 ngày sau khi bị muỗi đốt. Chưa kể, khoảng 75 - 80% số bệnh nhân bị nhiễm virus Zika không có biểu hiện lâm sàng nên rất khó phát hiện bệnh.
Phát ban là triệu chứng đầu tiên để nhận biệt bị nhiễm virus Zika?
Sai! Có nhiều dấu hiệu để bạn có thể nghi ngờ mình bị nhiễm virus Zika, trong đó có sốt ban. Đầu tiên cơ thể phải bị sốt nhẹ 37,8 - 38,5 độ C, mệt mỏi, sau đó mới mọc ban rát sẩn trên da, đau các khớp nhỏ ở bàn tay và bàn chân. Viêm xung huyết kết mạc, đau cơ, nhức đầu, đau hố mắt, và suy nhược. Một số người có thể có đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy, loét niêm mạc hoặc ngứa. Chẩn đoán xác định khi bệnh nhân nghi ngờ, có các xét nghiệm khẳng định căn nguyên như RT-PCR Zika virus dương tính, hay phản ứng huyết thanh (IgM) dương tính và có hiệu giá kháng thể cao gấp từ 4 lần trở lên so với hiệu giá kháng thể trung hòa virus Dengue (sốt xuất huyết) tại cùng thời điểm.
Chưa có thuốc đặc trị cho người nhiễm virus Zika?
Đúng! Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh do virus Zika. Các điều trị hỗ trợ bao gồm nghỉ ngơi, bồi phụ nước, điện giải, hạ sốt nếu có sốt cao. Người bệnh đặc biệt cần thận trọng khi dùng Aspirin hay corticoid khi chưa loại trừ được sốt xuất huyết Dengue. Theo dõi các biểu hiện yếu, liệt cơ sau khi bị bệnh để phát hiện, xử trí sớm hội chứng Gulain-Barre nếu có.
Người dân sẽ được miễn phí khi xét nghiệm virus Zika?
Đúng. Nếu phát hiện những dấu hiệu nhiễm Zika người dân nên đến cơ sở y tế gần nhất lấy mẫu bệnh phẩm, hay gọi đến đường dây nóng của Bộ Y tế là 0989 671 115 để xét nghiệm miễn phí. Trung tâm y tế dự phòng tuyến huyện sẽ cử cán bộ y tế đến lấy mẫu xét nghiệm, thời gian lấy máu chỉ kéo dài 10 - 15 phút. Sau đó, mẫu bệnh phẩm được chuyển về phòng xét nghiệm có năng lực xét nghiệm virus Zika trong thời gian nhanh nhất. Thời gian từ lúc tiếp nhận mẫu bệnh phẩm đến khi có kết quả khoảng 24 giờ. Người bị nghi nhiễm sau khi đã lấy mẫu bệnh phẩm sẽ ở lại cơ sở y tế để tránh lây nhiễm và sẽ không phải đóng bất kỳ chi phí xét nghiệm nào.
Mặc quần áo sáng màu tránh muỗi đốt để phòng bệnh?
Đúng! Do chưa có vắc xin phòng bệnh nên cách duy nhất chủ yếu là hạn chế đi đến vùng lưu hành dịch Zika. Các cá nhân trong vùng dịch áp dụng các biện pháp hạn chế muỗi đốt như: mặc quần áo kín, sáng màu, dùng các thuốc xua đuổi côn trùng, nằm màn.
Phòng chống virus Zika cũng giống phòng chống sốt xuất huyết?
Đúng! Vì đều do muỗi đốt nên chúng ta cần triển khai các biện pháp diện muỗi như: Đảm bảo vệ sinh môi trường, loại bỏ các vật dụng đọng nước như các mảnh vỡ, lốp xe, vỏ lon, vũng nước đọng. Đậy kín các chum, bể hoặc thả cá diệt loăng quăng, diệt muỗi bằng bẫy, vợt,...
Luôn luôn sử dụng bao cao su với bạn tình, đặc biệt với nam giới khi họ từ vùng dịch trở về?
Đúng. Việc phòng dịch Zika bằng cách phòng chống muỗi đốt thì việc phòng tránh virus Zika lây lan qua đường tình dục cũng cần phải được coi trọng. Loại virus này có thể dễ dàng lây lan từ nam giới mắc Zika tới các bạn tình của mình và tồn tại trong tinh dịch lâu hơn trong máu. Vì thế xin nhắc lại điều kiện tiên quyết là cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục với người bị nhiễm hoặc nghi nhiễm virus Zika.
